Het Tomato Brown Rugose Fruit Virus, of kortweg ToBRFV virus, is een relatief nieuw virus dat kan voorkomen op tomaat, Spaanse peper alsook op paprikarassen zonder ingebouwde resistenties. Het virus kan een grote impact hebben op de tomatenteelt, maar is niet gevaarlijk voor mensen of dieren. Het is makkelijk via contact overdraagbaar op gezonde planten en dus heel besmettelijk. ToBRFV maakt deel uit van de familie van de Tobamovirussen waar TMV (Tabaksmozaïekvirus) en ToMV (Tomatenmozaïekvirus) ook toe behoren. Het verschil met TMV en ToMV is dat dit nieuwe virus de algemeen ingekruiste resistentie, die gebaseerd is op het resistentiegen Tm2, doorbroken heeft.

Schadebeeld van ToBRFV lijkt op dat van het Pepinomozaïekvirus

Het geeft zeer variabele symptomen op planten en vruchten, die soms vergelijkbaar kunnen zijn met de symptomen van het Pepinomozaïekvirus (PepMV). De schade en symptomen die ToBRFV veroorzaakt lijken deels rasafhankelijk te zijn, er zijn echter geen resistente rassen. Het kan ook enkele weken duren vooraleer symptomen zichtbaar worden in besmette planten. 

ToBRFV is voornamelijk te herkennen aan mozaïekvorming op de jongste bladeren in de kop en in de scheuten. Er worden in de kop ook vaak bladeren waargenomen die misvormd zijn of naaldachtige uiteindes vertonen. We kunnen daarnaast  marmering of gele vlekken op de vruchten zien vergelijkbaar met een ernstige PepMV aantasting. In sommige eerder zeldzame gevallen kunnen ook bruine verrimpelde vruchten (“brown rugose”) voorkomen, necrotische strepen op de stengel, verdroogde steeltjes en kelkblaadjes. Planten kunnen ook sterk achterblijven in groei. Het virus kan een sterke impact hebben op de productie (kg’s), op de kwaliteit van de vruchten, en in sommige gevallen treedt er verwelking op en/of sterven de planten af.

Foto's: Overzicht van symptomen van ToBRFV: (1) mozaïekverkleuring in de kop van het gewas, (2) naaldvormige uiteinden, (3) misvormde en gebobbelde bladeren, (4) gemarmerde vruchten. (Foto’s: Scientia Terrae)

Strenge maatregelen van kracht in de Europese Unie 

ToBRFV werd voor het eerst geïdentificeerd in Israël (2014). In 2018 werden de eerste gevallen gevonden in Duitsland, Italië, Turkije, de Verenigde Staten en Mexico. Dit breidde in 2019 uit met onder meer Nederland, het Verenigd Koninkrijk en China. Recent werd het virus ook vastgesteld in Spanje en Frankrijk. In België is er tot op heden nog geen melding gebeurd van aanwezigheid van het ToBRFV virus, maar we verwachten dat het vroeg of laat ook bij ons zal opduiken. 

Vanaf 1 november 2019 wordt ToBRFV binnen de Europese Unie als quarantaine-organisme beschouwd voor plant- en zaaigoed van tomaat, paprika en peper. Daardoor zijn er voor de teelt en opkweek van deze gewassen strenge maatregelen van kracht in heel Europa. Elke vaststelling, door teler of labo, moet gemeld worden aan de officiële controledienst. Voor België is dat het FAVV, voor Nederland de NVWA. Op www.favv.be/professionelen/meldingsplicht/wetgeving vind je de nodige formulieren die je ingevuld moet bezorgen aan de lokale controle-eenheid om aantasting te melden.

Voor de import van zaaizaden en jong plantmateriaal uit derde landen gelden aanvullende eisen en binnen de Europese Unie is een plantenpaspoort verplicht. Daarnaast moeten ze afkomstig zijn uit gebieden waarvan gekend is dat het virus er niet voorkomt. Bijkomend heeft iedere lidstaat de mogelijkheid zelf te bepalen welke maatregelen moeten worden genomen bij ToBRFV-vondsten in de productieteelt. Voor België heeft het FAVV beslist om bij vaststelling van het virus in de vruchtgroenteteelt maatregelen op te leggen in overleg met de praktijkcentra. Deze maatregelen omvatten vernietiging van de besmette en naburige planten, hanteren van strikte hygiënemaatregelen, markeren en afsluiten van de aangetaste zones en het uitvoeren van een grondige reiniging en ontsmetting tijdens de teeltwissel. De maatregelen zullen geval per geval worden geëvalueerd en opgevolgd. Ze kunnen ook worden aangepast bij nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het is dus niet nodig om de volledige teelt te ruimen, zolang het virus maar tijdig wordt opgespoord en de verspreiding in de kas beperkt is. 

Recent maakte de NVWA (Nederland) bekend dat een zaadpartij afkomstig uit Peru besmet was met ToBRFV. Deze partij raakte in het circuit en werd door verschillende plantenkwekers uitgezaaid en verdeeld voordat de besmetting kon worden vastgesteld. De afnemers die tomatenplanten afkomstig van deze zaadpartij op hun bedrijf hebben gekregen zijn op de hoogte gebracht. Indien deze of andere producenten vragen hebben hierover, kan contact worden opgenomen met de praktijkcentra.

Hygiënemaatregelen strikt noodzakelijk

Strikte hygiënemaatregelen toepassen is voorlopig de enige manier om besmetting te voorkomen. Het bestrijden van ToBRFV is immers op dit moment nog niet mogelijk. Het virus kan zich gemakkelijk verspreiden van de ene plant naar de andere en ook van het ene bedrijf naar het andere. Dat kan gebeuren door arbeiders en bezoekers, door het verplaatsen van materialen, … 

Hou zoveel mogelijk rekening met volgende aandachtspunten in de teelt:

• Maak goede afspraken met het personeel, laat ze bedrijfskledij dragen die het bedrijf niet verlaat. Ze moeten het bedrijf betreden via een hygiënesluis. Vermijd dat het personeel bedrijfsvreemde tomaten consumeert op het bedrijf.
• Laat bezoekers bij aankomst en vertrek hun handen ontsmetten en laat ze eenmalige wegwerpkledij aantrekken. Hierna kunnen ze het bedrijf betreden via de hygiënesluis. 
• Voor grote bedrijven is het aangeraden om de serre op te delen in compartimenten. Probeer zo weinig mogelijk of geen materiaal uit te wisselen tussen de compartimenten. Hou steeds dezelfde werkrichting aan en zorg ervoor dat materiaal en handschoenen regelmatig ontsmet worden.

Laat snel een staal analyseren bij vermoeden van infectie

We adviseren om zo snel mogelijk een staal te laten analyseren wanneer je verdachte of abnormale planten aantreft of er een vermoeden van infectie is. In het algemeen wordt ToBRFV het best gedetecteerd in de jonge, groeiende plantendelen aangezien het virus meegaat met de sapstroom. De wortels, de kop en de vruchten zijn daarom de beste delen om te bemonsteren. Hou er rekening mee dat besmette planten niet altijd symptomen vertonen. Het is ook belangrijk om bij elk staal van handschoenen te wisselen. Handschoenen die reeds met het virus in contact kwamen kunnen volgende stalen contamineren. Het preventief verwijderen van de verdachte planten na staalname wordt aangeraden.

Op de websites van de praktijkcentra PCH (https://www.proefcentrum.be/nieuws/infoflyer-tobrfv) en PSKW (www.proefstation.be) kan u bijkomende informatie terugvinden met achtergrond bij het virus, symptomen, gedetailleerd protocol voor staalname en te treffen maatregelen. Bijkomend kan je op https://gd.eppo.int/taxon/tobrfv beeldmateriaal terugvinden met symptomen van het ToBRFV virus.

Meer info?
Jenny Neukermans
jenny@pcgroenteteelt.be
T 09 331 60 92