De Duitse CSA Die Kooperatieve is één van de bedrijven die als voorbeeld dienen in het FoodLevers project. In dat project zoeken partners uit 7 Europese landen, waaronder ILVO, naar hefbomen voor het opschalen van biologische en duurzame voedselsystemen. We vertrekken daarvoor vanuit “systemen die werken”, 8 voorbeeldbedrijven waarrond een voedselsysteem uitgebouwd is, waarin her-structureren van het systeem, her-denken van kennis, en her-verbinden van producenten en consumenten al heel ver staan.

Die Kooperatieve verbindt lokale producenten met consumenten in het Duitse Frankfurt-am-Main, volgens het “community supported agriculture” (CSA) principe. Opgericht in 2018, omvat Die Kooperatieve momenteel het landbouwbedrijf, 720 coöperanten of 630 deelnemers met oogstaandelen, een winkel en twee bistro’s in de stad, en 24 werknemers. Het is daarmee één van de grootste CSAs in Duitsland.

Productie

Die Kooperative bewerkt 6,3 ha in een buitenwijk van Frankfurt, vlak bij de stad (1,5 km van het hoofdkwartier van de Europese Centrale Bank bv.). Ze telen er groenten, een beetje fruit, bijen en kippen voor eieren en vlees, volgens het Demeter lastenboek. Dat lastenboek gebruiken ze echter niet actief als communicatiemiddel naar de consumenten toe. Hun nadruk ligt eerder op transparantie, deelnemers kunnen immers steeds zelf komen kijken wat ze doen. De gronden die ze bewerken zijn eigendom van de stad. Die Kooperatieve huurt ze momenteel voor 5 jaar, maar ze onderhandelen met de stad over een contract voor langere termijn. Frankfurt lijkt het gebied in elk geval als “groene zone” te willen behouden.

Ze telen een breed assortiment groenten in onverwarmde serres (van een voormalige boomkwekerij) en deels in open lucht. Hun assortiment vullen ze aan met groenten, fruit, sap en brood van andere biologische bedrijven uit de omgeving van Frankfurt. Met deze bedrijven hebben ze lange termijn samenwerkingen en met de groentetelers maken ze hun teeltplannen op in onderling overleg. Dat alle bedrijven volgens hetzelfde lastenboek werken, vergemakkelijkt de samenwerking. Daarnaast kopen ze nog aan bij een biologische groothandel, die ook voornamelijk werkt met kleinschalige producenten, allemaal uit Hessen. Op die manier willen ze de voedselkilometers zo laag mogelijk houden.

De kippen houden ze in mobiele stallen, met een ruime buitenuitloop. Deze percelen zijn opgenomen in de rotatie met de groenten. De stallen worden dan ook slechts één of twee keer per jaar verplaatst. Ook de haantjes worden opgekweekt voor vlees. Interessant daarbij is dat het vlees niet apart aangeboden wordt, maar inbegrepen is bij een eierabonnement (zie Voedselpakketten). Voor het slachten komt een mobiele slachteenheid ter plaatse.

Voedselpakketten

Die Kooperatieve besteedt veel tijd aan het inpakken van de pakketten voor de deelnemers en het coördineren van de leveringen. Voor de pakketten gebruiken ze herbruikbare plastic kisten (foto 6). De groenten en fruit worden niet schoongemaakt of gewassen. De pakketten wordt één keer per week geleverd in een 40-tal ophaalpunten verspreid over de stad en de omgeving. Oorspronkelijk leverde Die Kooperatieve pakketten aan huis, maar dat bleek niet kosteneffectief. De levering wordt uitgevoerd door fietskoeriers (foto 7). Die Kooperatieve werkt daarvoor samen met twee verschillende bedrijven, om altijd voldoende koeriers ter beschikking te hebben.

Deelnemende gezinnen kunnen hun pakket modulair samenstellen. Ze kunnen kiezen voor een klein, standaard of maxi pakket. Daarnaast kunnen ze types producten kiezen: groenten, fruit, eieren + kippen, honing, brood, fruitsap en/of pasta.

Als de deelnemers kiezen voor een pakket met eieren, is daar ook altijd de verplichte afname van minstens één vleeshaan of soepkip per jaar aan verbonden (bv. 4 eieren per week + 1 haan, 6 eieren per week + 1 haan + 1 soepkip, enz.). Op die manier wil Die Kooperatieve de consumenten bewust maken van de “nevenproductie” die verbonden is met de eieren.

Afhankelijk van de grootte en de inhoud kosten pakketten 200 tot 310 euro per maand. Daarnaast betalen deelnemers eenmalig 50 euro opnamekosten en een aandeel in de coöperatie van 200 euro. Nieuwe deelnemers kunnen eenmalig een proefpakket bestellen. Verder kunnen ze gedurende een testperiode van 3 maanden wisselen van grootte en/of inhoud van hun pakket en van afhaalpunt. Daarna worden ze lid voor minstens 6 maanden en betalen ze maandelijks het vaste bedrag voor hun pakketten. Omdat Die Kooperatieve niet alleen middenklassengezinnen zou willen aanspreken, bieden ze een optie een solidariteitsbijdrage aan: gezinnen kunnen 10 % meer of 10 % minder betalen. Er zijn echter bijna geen deelnemers die voor de meerprijs kiezen.

Winkel en bistro

Die Kooperatieve baat in het centrum van Frankfurt zelf ook twee winkels en bistro’s uit (foto’s 8‑10). De winkels dienen als afhaalpunt, maar vormen vooral een afzetkanaal naar niet-deelnemende klanten toe. In de bistro’s wordt gekookt met producten van Die Kooperatieve en haar partnerbedrijven. Met de winkels en bistro’s boren ze uiteraard een nieuwe afzetmarkt aan. Daarnaast zijn er nog twee voordelen. Eerst en vooral proberen ze in de winkels en de bistro’s vooral eventuele overproductie te verwerken in de maaltijden en verwerkte producten, zoals ingemaakte groenten of confituur. Daarnaast bieden ze een ontmoetingsplaats voor deelnemers en niet-deelnemers, wat op de gewone afhaalpunten niet mogelijk zou zijn.

Volkstuintjes

Mensen die liever zelf tuinieren kunnen perceeltjes huren van Die Kooperatieve. Ze stellen tuintjes van 30 of 60 m² ter beschikking voor respectievelijk 160 en 290 euro/jaar (of 144 en 261 euro/jaar voor coöperanten). In de tuintjes start het teeltseizoen begin april en loopt tot eind januari De landbouwers van Die Kooperatieve bewerken zelf de bodem en beplanten 60 % van een perceel met aardappelen, radijsjes, wortelen en slasoorten. De overige 40 % kunnen de huurders invullen naar eigen smaak. Die Kooperatieve stelt ook water en gereedschap ter beschikking en vooral de kennis van de boeren, die de tuiniers altijd raad kunnen geven.

Tenslotte is er bij Die Kooperatieve ruimte voor allerlei gemeenschappelijke activiteiten, van het bouwen van een kompostbak, over speelruimte voor de kinderen, tot een barbecue of een klein feest.

Meer info?
https://diekooperative.de/
Hilde Wustenberghs, onderzoeker ILVO – Landbouw- en Maatschappij, hilde.wustenberghs@ilvo.vlaanderen.be
Alba Alonso Adame, onderzoeker ILVO – Landbouw- en Maatschappij, alba.alonsoadame@ilvo.vlaanderen.be