Referentie artikel: Redactie Fruit

De voorbije zomers kwamen bij doordragers aardbeien zowel bij de teelt in de grond als op stelling soms veel misvormde vruchten voor. Dit was vaak te wijten aan zuigschade door wantsen. Door de zachte winters overleefden er meer wantsen dan normaal. Bovendien resulteerde de daaropvolgende warme lente en aanhoudende hoge zomertemperaturen in een sterke uitbreiding van de wantsen.

Waar kan je de wantsen die de aardbeien beschadigen aan herkennen?

De meest voorkomende wantsen die schade berokkenen bij aardbeien zijn de groene appelwants (Lygocoris pabulinus), de weideschaduwwants (Lygyus pratensis) en de behaarde schaduwwants (Lygus rugulipennis). Volwassen wantsen zijn ongeveer een 0.5 cm groot en 3 mm  breed. De kleur varieert van groen tot rood bruin (linkse foto hieronder). De eieren van wantsen zijn flesvormig en ongeveer 1 mm groot. Die ontwikkelen zich tot jonge nymphen met een typische licht groene kleur (rechtse foto hieronder). Deze lijken wat op bladluizen maar staan wat hoger op de poten en zijn veel beweeglijker. De nymphen ondergaan vijf ontwikkelingsfases. Vanaf de derde fase vertonen ze zwarte vlekjes op de borststukken en buik en vanaf de vijfde fase hebben ze vleugels. Wantsen herken je aan de geur die ze afgeven als je ze stuk plet.

Prikschade aan zaden resulteert in 'katteneuzen'

Zowel nymphen als volwassenen zuigen de plantesappen uit vruchten en bloemdelen. Bij het steken wordt er het pectinase enzyme ingespoten. Vaak ziet men in een vroege stadium prikschade op jong bladweefsel en bloemblaadjes. Bij volle bloei worden de jonge groene (nog malse) zaden aangeprikt en leeg gezogen. Het zijn net die vruchtzaden die verantwoordelijk zijn voor de uitgroei van de aardbeien. Zij produceren namelijk auxinehormonen die de ontwikkeling van het vruchtvlees stimuleren. Als er een aantal zaden beschadigd worden ontwikkelt het vruchtvlees er rond niet meer waardoor de vruchten ongelijkmatig uitgroeien. Dat resulteert dan in de zogenaamde katteneuzen.

Drie generaties wantsen per jaar teisteren bloeiende planten

De overwinterde vrouwelijke wantsen leggen vroeg in het voorjaar eieren af in diverse plantendelen van een heel aantal plantensoorten. De vijf opeenvolgende nymfensstadia nemen ongeveer 2 weken in beslag vooraleer ze volwassen wantsen worden. De mobiele nymphen en volwassen wantsen migreren naar meer aantrekkelijke bloeiende planten naarmate het seizoen vordert. Vaak is dat dan een perceel met bloeiende doordragers. Ze ontwikkelen zich tot een nieuwe generatie wantsen die in de loop van augustus paren en zorgen voor een derde generatie wantsen in september.

De mannelijke wantsen leven maar half zo lang als de vrouwtjes die 3 tot 8 weken actief blijven. Gedurende hun leven kunnen vrouwelijke wantsen tussen de 75 en 200 eieren afleggen, of 10 eieren gemiddeld per dag.

Maximale ei-ontwikkeling gebeurt bij een luchtvochtigheid van 75 % en  33°C. Onder 10-12°C ontwikkelen de eitjes en de jonge nymfen zich niet goed. Bij te hoge temperaturen (boven 37°C) drogen de eitjes uit en de nymphen beginnen af te sterven (boven 40°C).

Wantsen hebben voorkeur voor bepaalde rassen

Uitvoerige tellingen in de zomer van 2022 op pcfruit toonden immense verschillen in wantsenschade aan tussen de doordragende rassen. Zo blijken wantsen de voorkeur te geven aan Malling Ace met een hoog percentage misvorming tot gevolg. Portola is matig gevoelig terwijl Karima en Verity minder aantrekkelijk zijn.

Scouten op wantsen best bij valavond

Op het aardbeiveld dient regelmatig bemonsterd te worden. Hiertoe schudt men om de 5 tot 10 m een dertigtal bloemtakken uit per perceel  op een wit doek of papier om zo te kijken of er wantsen zitten. Voor het scouten is de valavond het beste moment daar dan de wantsen meest actief zijn. Bij veel wind, hoge temperaturen of menselijke activiteit (bladplukken, opschonen etc.) schuilen de wantsen onder het gewas of plastic.

Bestrijding met natuurlijke vijanden  

Er is er nog een hele weg te gaan met biologische bestrijding van wantsen. Tot hiertoe zijn er redelijk goede resultaten bekomen met de schimmel Beauveria bassiana  (Botanigard). In de praktijk op pcfruit is er door twee keer te behandelen een 30% reductie in wantsenschade vastgesteld. De eerste behandeling werd op 15 april uitgevoerd en de tweede behandeling op 18 juni, net voordat de nymphen zich tot volwassen wantsen ontwikkelden. Nymphen worden door oorwormen, spinnen, gaasvliegen, lieveheersbeestjes en andere wantsen zoals Orius en Macrolophus gepredateerd. Een vrij goede biologische bestrijder is de in Europa inheemse sluipwesp Peristenus die van nature voorkomt in luzerne. Deze legt een ei in de nymfe, daaruit komt een wespenlarve die de nimf levend van binnenuit opeet. 

Inzetten van waardplanten als lokplanten

Er zijn meer dan  300 waardplanten gekend waarop de wantsen overleven. De wantsen hebben vaak de voorkeur voor bepaalde soorten die kunnen gebruikt worden om ze van een teelt weg te lokken. Proeven op pcfruit toonden aan dat het aanplanten van zonnebloemen en amaranthus (green cascade) langs aardbeivelden wantsen aantrekt en deze hieraan de voorkeur geven ipv naar de aardbeibloemen te migreren.

In 2023 zijn deze soorten als lokplant naast de aardbeien gezaaid en op specifiek momenten volgens het wantsen ontwikkelingsmodel afgeknipt om ontluiking van de eieren en verdere migratie te voorkomen. Wantsen eieren hebben nml. een positieve sapstroom nodig om te ontluiken. Het afknippen belet deze ontwikkeling: éénmalig afknippen van de bloemen reduceerde de wantsenschade met 38%. Nog een tweede knipbeurt gaf in totaal 57 % minder wantsenschade. Cruciaal om een goed resultaat te behalen is dat het eerste tijdstip van knippen overeen komt met de ontluiking van de eerste afgelegde eieren. De tweede knipbeurt moet overeenkomen met de ei-ontluiking van de volgende generatie (resp op 30 mei en 14 juli in deze proef). Dit concept wordt in 2024 op pcfruit verder getest en op punt gesteld.

Werking van een afwerende strategie

De Engelse onderzoekster Michelle Fountain heeft sinds 1989 heel wat fundamenteel onderzoek op wantsen verricht. De Engelse firma Russel IPM commercialiseert een afwerend product onder de naam ‘Lybolty’. Afstotende hexylbutyrate wordt in zakjes geleverd. Deze geurstoffen komen vrij gedurende 20 tot 40 dagen afhankelijk van de temperatuur. Ze weren zowel vrouwelijke als mannelijke wantsen af. Men dient dus om de 4 weken verse afweerzakken in het veld te plaatsen.

Deze afwerende methode  is door pcfruit in de zomer van 2023 uitgetest bij een vollegronds teelt van Portola in de regio Borgloon. Gemiddeld werden er 50% minder kromme vruchten, te wijten aan wantsenschade, geteld.  In 2023 gaf een afstand van 10m tussen de afweerzakjes (100 stuks per ha) het beste resultaat: een reductie van de wantsenschade met 37%. De ‘Lybolty’ afweerstof is zeer specifiek voor de behaarde wants. De werking is dus beperkt daar er vaak diverse soorten wantsen in het veld aanwezig kunnen zijn.

Meer info?
nicole.gallace@pcfruit.be