Foto’s: Overzicht van symptomen van ToBRFV: (1) mozaïekverkleuring in de kop van het gewas, (2) naaldvormige uiteinden, (3) gemarmerde vruchten, (4) misvormde en gebobbelde bladeren. (Foto’s: Scientia Terrae)

Wat betekent de statuswijziging concreet?

Voor gereguleerde niet-quarantaine organismen gelden nog steeds maatregelen, maar deze zijn minder streng dan voor quarantaine organismen. De maatregelen zijn voornamelijk van belang voor plantenkwekers, want er blijven nog steeds maatregelen van kracht om de aanwezigheid van ToBRFV te voorkomen in de zaden en het plantgoed van tomaat en paprika die in de handel worden gebracht. Voor telers vervallen:

• de meldingsplicht bij een vermoeden of vaststelling van ToBRFV op het bedrijf
• de opgelegde maatregelen bij besmette bedrijven.

Er gebeuren ook geen verplichte monitoringscampagnes meer door de overheid bij productiebedrijven en handelaars van tomaten en paprika’s.

Blijven inzetten op preventie

Het virus kan nog steeds grote schade aanrichten in tomatenteelten en blijft even persistent. De wijziging van status en het wegvallen van de verplichte maatregelen betekent dus zeker niet dat telers niet meer moeten inzetten op preventie en beheersing van de ziekte. Het biedt vooral meer vrijheid voor de telers, waardoor zij zelf een voor hun bedrijf gepaste strategie kunnen opstellen om besmetting te voorkomen en om een besmette locaties aan te pakken. Bedrijven zijn zelf verantwoordelijk voor het nemen van de nodige hygiënemaatregelen. Inzetten op preventie, monitoring en goede hygiëne blijft aanbevolen en beperkt bovendien ook de insleep en verspreiding van heel wat andere ziektes. Het gebruik van een vaccin voor ToBRFV blijft evenwel verboden zolang er hiervoor geen toelating als gewasbeschermingsmiddel is verkregen.

Goede hygiëne in biologische teelt, altijd goede praktijk!

Strikte hygiënemaatregelen toepassen is voorlopig de enige manier om besmetting te voorkomen. Het virus kan zich gemakkelijk verspreiden van de ene plant naar de andere en ook van het ene bedrijf naar het andere. Dat kan gebeuren door arbeiders en bezoekers, door het verplaatsen van materialen, … 

Hou zoveel mogelijk rekening met volgende aandachtspunten in de teelt:

• Maak goede afspraken met het personeel, laat ze bedrijfskledij en schoeisel dragen die het bedrijf niet verlaat. Ze moeten het bedrijf betreden via een hygiënesluis, ook na de pauze. Vermijd dat het personeel bedrijfsvreemde tomaten consumeert op het bedrijf. Laat ze regelmatig handschoenen vervangen.
• Laat bezoekers bij aankomst en vertrek hun handen ontsmetten (bijvoorbeeld met Virkon) en vraag hen nadien hun gsm niet meer aan te raken, laat ze eenmalige wegwerpkledij en overschoenen aan te trekken.
• Voor grote bedrijven is het aangeraden om de serre op te delen in compartimenten. Probeer zo weinig mogelijk of geen materiaal uit te wisselen tussen de compartimenten. Hou steeds dezelfde werkrichting aan en zorg ervoor dat materiaal en handschoenen regelmatig vervangen en ontsmet worden. Verwijder onkruiden en andere mogelijke waardplanten. Verplaats geen hommelkasten tussen de compartimenten.
• Verpak geen vreemde tomaten op het bedrijf.

De voornaamste bron van besmetting zijn natuurlijk besmette gewassen. Specifiek voor ToBRFV kunnen niet alleen symptomatische tomatenplanten, maar ook tomatenplanten zonder symptomen besmet zijn. Bij een besmetting ruimt u dus best niet alleen de besmette planten, maar ook de planten rondom. Planten verwijderen doe je door ze door te knippen en in te laten drogen want verspreiding gebeurt door de plantensappen. Verzamel verdroogde planten in plastieken zakken en verwijder ze van het bedrijf. Let bij het verwijderen van deze planten uit de serre heel goed op dat er geen contact is met het gewas.

Hou er zeker bij een besmetting ook rekening mee dat andere gewassen, zoals pepers en paprika’s die geen resistenties hebben tegen Tobamovirussen (Tm), quinoa, physalis, onkruiden (zoals ganzevoetachtigen of zwarte nachtschade) en sierplanten (bv. petunia) drager kunnen zijn van ToBRFV en dus een verdoken bron van inoculum vormen. Na besmetting met ToBRFV is het dus ook belangrijk waardonkruiden en waardsierplanten uit de serre te verwijderen als je herbesmetting wilt voorkomen.

Omdat ToBRFV een erg persistent virus is, dat heel lang overleeft op oppervlakken, wordt na een besmetting aangeraden de infrastructuur te reinigen en te ontsmetten. Vermijd elk contact van de ontsmettingsmiddelen met bodem en planten bv door afdekken van bodem met plastiek folie.

Ontsmetten heeft alleen zin op propere oppervlakken aangezien de ontsmettingsmiddelen anders kunnen weg reageren met organisch materiaal.  Kijk goed na welke reinigings- en ontsmettingsmiddelen toegelaten en aangewezen zijn in biologische landbouw en wat de geadviseerde dosering en de inwerktijd is.

Zeker in de biologische teelt blijft inzetten op preventie cruciaal. Technieken om met ToBRFV besmette biologische bodem efficiënt te ontsmetten zijn er namelijk nog niet. Onderzoek heeft aangetoond dat besmetting via bodem mogelijk is. Dat vormt niet alleen een risico voor de huidige teelt, maar ook de teelten in opvolgende teeltseizoenen. Tobamovirussen zoals ToBRFV kunnen namelijk ook heel lang in de bodem overleven op plantenresten. Bij een besmetting raden we aan in en rond de besmette zone plantenresten en wortels zoveel mogelijk uit de bodem te verwijderen en de kascondities zo te houden dat ze de afbraak van organisch materiaal in de bodem stimuleren. Als u zelf composteert, draag dan zeker voldoende zorg voor een goed composteringsproces. Dat is trouwens altijd goede praktijk, om herbesmetting met ziekten en plagen via compost te voorkomen.

Resistente rassen

Resistente rassen zijn voor veel ziektes een belangrijk instrument. Voor veel ziektes zijn er resistente rassen op de markt, maar dat was voor ToBRFV tot voor kort niet het geval. De afgelopen jaren is er sterk gewerkt aan de ontwikkeling van ToBRFV-resistente tomatenrassen. Om na te gaan hoe geschikt deze resistente rassen zijn voor een biologische teelt, heeft Viaverda in 2024 een aantal ToBRFV-resistente rassen in proef gelegd in een biologische kas. De resultaten van deze proef zullen binnenkort verschijnen.

Het officieel bericht van FAVV is te lezen op hun website via deze link.

Meer info?
an.vandewalle@viaverda.be