Jen Nold is de vierde bijdrager aan onze Bio Boeren Blog, die eind vorig jaar werd gelanceerd.
Jen richtte dertien jaar geleden CSA De Witte Beek op, waar ze ondertussen de fakkel aan het doorgeven is. Sinds 2023 is ze ook één van de zes boer.inn.en van Herpendalvallei, een circulair, gemengd bedrijf op gronden van de stad Leuven. Daarnaast engageert ze zich sterk voor het onderzoek en de kennisuitwisseling voor bio landbouw in Vlaanderen en daarbuiten.

Winterse mijmeringen voor de houtkachel

Het sneeuwt. De houtkachel brandt.
We zitten in een gezellig huisje in een bosje ergens in zuidoost Nederland. Samen weg voor vijf dagen - ik, mijn man en de hond.

Heerlijk. Echt een wintercocon.

Ik had vorig jaar de prachtige kalenders van Landworkers Alliance ontdekt en er een voor dit jaar besteld.

January is here, and with it, the beginning of a brand new cycle. Though there is still work to be done keeping our animals warm and fed, and woodland workers are busy coppicing while sap is low and trees are dormant: for many of us, this is a time of deep rest and recuperation. In a world which demands constant productivity from the land and those who work on it, our rest is a radical act, reminding us that just as the land slumbers and prepares for new growth, so must we. So keep warm and eat heartily, fellow land-dwellers, a busy year lies ahead.

“Our rest is a radical act.”

‘Rest’. Rust.

Hoe zit dat voor mij als boer?

Ik ben er niet zo goed in, besef ik.

Ik heb veel oog voor detail, heb een sterk verantwoordelijkheidsgevoel, wil dat mijn werk goed is en bijt me goed vast in zaken waar ik mee bezig ben. Ik verdwaal regelmatig in ‘rabbit holes’, zoals 2 winters geleden als ik Christine Jones en ‘Quorum Sensing’ in de bodem ontdekt heb.

Maar nog verder, begin ik in te zien dat ik al 13 jaar in de ‘rabbit hole’ van fijne groenteteelt ben geweest. Teelten, mechanisatie, irrigatie, groenbedekkers, bodem … zoveel boeiende zaken om mij in vast te bijten!

Terwijl dit veel voldoening heeft gebracht, bracht het tegelijkertijd weinig rust. Zelfs niet in de winter, wanneer er altijd nog de (ingewikkelde) teeltplanning was, nieuwe ‘projectjes’ zoals radicchio, eetbare bloemen…
En komt er ook niet een soort ‘tunnel vision’ - letterlijk - met die ‘rabbit holes’ mee?

Tegenover dat vastbijten staat loslaten.
Of misschien eerder ‘uitzoomen’.

Gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Een ‘changement de décor’ helpt. Zoals dit huisje in een bosje.
Ook het feit dat ik stilletjes aan richting pensioen aan het gaan ben en verschillende fantastische collega’s heb die het mogelijk maken om minder te werken en een aantal grote verantwoordelijkheden los te laten.

En als ik mag loslaten, wat borrelt er dan naar boven?
Wat begin ik anders te zien als ik kan uitzoomen?

Welke boeken heb ik mee naar dit huisje gebracht, bijvoorbeeld?

Ik heb er nog heel veel goede liggen: ‘For the Love of Soil’, ‘What Your Food Ate’, ‘Regeneratieve Landbouw’, The Third Plate….

Maar wat ligt nu naast mijn zetel?
The Lost Flock van Jane Cooper. ‘Rare wool, wild isles & one woman’s journey to save Scotland’s original sheep’.
A Natural History of the Hedgerow, John Wright
Rooted van Sarah Langford, ‘How Regenerative Farming Can Change the World’.

Geen toeval - 3 boeken die ik vorige zomer op Groundswell gekocht heb, het schitterende regeneratieve landbouwfestival in Zuidoost Engeland.

Over ‘changement de décor’ gesproken!

En dat, middenin piekseizoen…
Gewaagd…
En zo verrijkend geweest…

Zoveel ervaringen, beelden, gedachten…

Wat drijft er nu als eerste naar boven als ik terug aan die prachtige dagen denk? (Naast de fijne mensen waarmee ik op stap was.)

De ‘Hedgerow Safari’! 
Een uurtje naast een mooie, gemengde ‘houtkant’ met een fascinerende uitleg over hagen die meer dan 1000 jaar oud kunnen zijn… die huisvesting, voeder, scheiding, beschutting bieden … die generaties boeren verbindt bij de ambacht haagleggen ….… landschap als socio-cultuurhistorisch element…

En dat uiteraard allemaal in het typisch landschap daar - kleine, golvende percelen en wegen, omringd door hagen en bomen.
Prachtig.

Dit is bijna het soort landschap dat we op Herpendalvallei ontdekt hebben, de eerste keer dat we zijn gaan kijken.  (Misschien ook niet zo verwonderlijk, gezien we hier in ‘Hageland’ zitten.)

Herpendalvallei. In het voorjaar van 2022 deed de Stad Leuven een oproep in het kader van de Leuvense Voedselstrategie voor ‘Gebruikers voor projecten op landbouwgronden OCMW Leuven’. Verschillende percelen zouden toegekend zijn op basis van verschillende criteria (duurzaamheid, maatschappelijke meerwaarde, innovatiewaarde….). Twee van de percelen, gelegen aan de rand van Leuven, vormden samen 16 hectare.

Mijn eerste reactie was ‘niets voor ons, we hebben werk genoeg!’ en 'wat zouden we in godsnaam met 16 hectare doen?’
Gelukkig werd ik door de collega’s mee op sleeptouw genomen en zijn we samen gaan kijken.
Het werd een kippenvelmoment.
Glooiende akkers, omringd door houtkanten en een beek, beschermd monument / psychiatrische ziekenhuis Sint-Kamillus op de achtergrond. Een prachtig stuk boeren-natuur.

Na veel wikken en wegen hebben we beslist om met 6 landbouwers een voorstel in te dienen voor een kleinschalig gemengd bedrijf met melkkoeien, fruit, groenten, graan en veel landschapselementen. We hebben de oproep gewonnen en hebben nu 2 seizoenen op die mooie gronden kunnen werken.

Ik had een vergelijkbare reactie op het idee van Groundswell - ik ging er bijna niet naartoe omdat ik twijfelde of het relevant zou zijn - ‘zo goed als niets over groenteteelt’. Toch beslist om er naartoe te gaan.
Frappant om hier nu terug aan te denken.

Als ik op voorhand naar het programma keek, wou ik vooral John Kempf horen praten over de bodem. De ‘regeneratieve kijk’ op de bodem is iets dat mij al een paar jaar fascineert - hier hebben Karel en Michiel in de vorige boerenblogs over geschreven.
Mijn focus was vooral het onderste deel van deze mooie tekening.

En toch. Er is iets bij mij aan het verschuiven.

Ik stapte het Herpendalvallei project binnen als een van de vier groenteboerinnen. Maar plots ging het niet meer om alleen groenten telen, maar groenten telen in een groot, divers geheel met koeien, bomen, hagen en houtkanten… Een prachtige oefening in ‘uitzoomen’!
Door gesprekken met Dominique van Weigewijs en Bram van ’t Fruitratje heb ik een ‘voederhaag’ ontdekt. En hoe je een haag kan vlechten. Of waarom een ‘kruidenrijk grasland’ zo interessant kan zijn in plaats van alleen ‘grasklaver’. Hoe ‘stripbegrazing’ in mekaar zit. Een overgroeide holleweg vol bramen zou ‘heel waardevol’ zijn omwille van al de schuilplekken die het biedt aan vogels…
Boeiend!

Wat een bijzondere kans, eigenlijk, om de bovenkant van de Groundswell tekening te ontdekken.

‘Diversity’ maar eigenlijk landschap. Met ‘livestock’ erbij.

Uitkijken over de Herpendalvallei roept de woorden van een Italiaanse olijfboomboerin al snel terug op: ‘we moeten landbouw doen op landschapsniveau’.

Bevlogen collega Reinier van Goutte spreekt over het belang van 'hoe we als boeren in het landschap bezig zijn…’

Of zoals Dominique dat zo mooi kan beschrijven - 'landbouw dooraderd door natuur’.

Hier val ik stil van.

Dit is een niveau van boer-zijn waar ik nauwelijks mee bezig geweest ben in al mijn ijverige jaren op De Witte Beek.

…

Afgelopen seizoen hebben we een loonwerker moeten laten komen om tonnen mest uit te rijden op het perceel waar onze groenten hebben gestaan.

Komend seizoen komen de groenten na een blok kruidenrijk grasland, waar de koeien in het najaar op gegraasd hebben… na het wegwerken van het grasland kunnen we gewoon aan de slag.

Het idee alleen al brengt rust…

Nog verschillende vragen rond, bijvoorbeeld, het onderzaaien van onze groenten als de ‘aanloop’ naar een nieuw perceel kruidenrijk grasland, maar vooral - hoe heerlijk is dat toch, zo’n extensief systeem, dat vanzelf in evenwicht zit.
Geen extra moeite nodig om te bemesten…. gewoon groenten telen waar vorig jaar de koeien gepasseerd zijn…
Zalig, zo eenvoudig. Zo natuurlijk.

En terug op De Witte Beek… want ik sta met één poot in Herpendalvallei, maar nog steeds met één poot in De Witte Beek. Wat met de bovenkant van die tekening op De Witte Beek?

Hoe kunnen we landschap / ‘diversity’ een belangrijkere plek geven op De Witte Beek?

Ik vind dit niet zo’n evidente vraag op onze 1,2 hectare groenten. We hebben al verschillende teelten moeten laten vallen of verplaatsen voor één blok groenbedekker in onze 1:6 teeltrotatie. We zitten enorm krap.  De laatste jaren heb ik steeds meer beseft dat we veel te klein begonnen waren. Ja, we kunnen zeker veel groenten telen op 1 hectare, maar veel ruimte voor rust is er niet. Niet voor de bodem, niet voor de boeren…  Moest ik opnieuw beginnen…

Maar wat dan met ‘livestock integration’?

Koeien naar De Witte Beek brengen is niet realistisch. We waren zelfs gestopt met gebruik van dierlijke mest omdat het zo omslachtig was om het uit te rijden.

Maar zou het niet anders kunnen? Op Groundswell waren ze veel bezig over het inzetten van schapen op landbouwpercelen. (The country of sheep, of course.) Zou dat niet gemakkelijker zijn? Maar zelf schapen houden zie(n) ik(wij) niet zitten… We moeten al zoveel kunnen…

Schapenbegrazing begint in Vlaanderen steeds meer aandacht te krijgen, zoals met het boeiend project met de mooie titel 'Schapenbegrazing tussen natuur en landbouw'. Een belangrijk element in dit begrazingsverhaal is de samenwerking tussen boeren: één met grond /gewassen en een andere met schapen. We hadden hier sneller aan moeten kunnen denken, maar plots is onze frank gevallen dat we bij ons in Bierbeek een lokale schapenboer hadden! Loïc bleek ook interesse te hebben et voilà - we hebben afgelopen seizoen een tijdje schapen op De Witte Beek gehad!

Het INBO-project gaat over het begrazen van wintergraan met schapen, maar er zijn veel meer mogelijkheden, ook bij een groentebedrijf. Niet alleen op wintergraan, maar ook op groenbedekkers of zelfs bij het opruimen van teelten. En niet alleen schapen maar ook varkens, zoals een paar collega’s al mee bezig zijn.
In ieder geval zijn we al heel blij met het gebruik van schapen in plaats van een klepelmaaier (met gratis bemesting erbij ;-)).
Maar het gaat ook verder dan dat.
Elke keer dat we (en onze oogsters) de schapen passeren, vallen we stil en blijven we graag gewoon staan kijken naar de dieren. Het doet je toch iets, in de aanwezigheid van dieren zijn.
Daar komt die rust weer…

…

En uit die rust, zoveel nieuwe, mooie vonkjes (wol? spinnen? vlas? linen?…).

Zo fijn, die winterrust, naast de houtkachel.

Jen Nold

Wil je graag reageren op de blog? Stuur Jen een mailtje!